Sprawy karne / Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy
W ostatnich latach szczególne znaczenie zyskały tzw. tryby konsensualne, przewidujące możliwość szybszego zakończenia postępowania karnego na mocy swego rodzaju „ugody” pomiędzy oskarżonym a oskarżycielem. Główną zaletą tego rodzaju trybów jest możliwość uniknięcia uciążliwości związanej z długotrwałym postępowaniem dowodowym, a także realny wpływ oskarżonego na orzeczoną wobec niego karę.
Jedną z form konsensualnego zakończenia postępowania karnego jest skazanie bez rozprawy, przewidziane w art. 335 kpk, przy czym w zależności od okoliczności, wniosek o skazanie bez rozprawy zastępuje akt oskarżenia (§ 1) lub kierowany jest do sądu wraz z aktem oskarżenia (§ 2).
Skazanie bez rozprawy na podstawie art. 335 § 1 kpk
Zamiast aktu oskarżenia prokurator może skierować do sądu wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków. Aby jednak oskarżony mógł skorzystać z powyższego trybu, konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:
-
czyn zarzucany oskarżonemu jest występkiem;
-
oskarżony przyznał się do winy i złożył wyjaśnienia;
-
okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości;
-
w stosunku do oskarżonego istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna, tj. postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte bez przeprowadzania postępowania dowodowego.
W przypadku gdy dojdzie do spełnienia wszystkim powyższych przesłanek i prokurator skieruje do sądu stosowny wniosek, co do zasady nie przeprowadza się postępowania dowodowego. Omawiany przepis przewiduje jednak dwie sytuacje, w których dopuszczalne jest przeprowadzenie określonych czynności procesowych:
-
po pierwsze, można przeprowadzić czynności dowodowe niezbędne do zweryfikowania wiarygodności wyjaśnień oskarżonego (np. przesłuchanie naocznego świadka zdarzenia);
-
po drugie, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie wszelkie czynności służące zabezpieczeniu śladów i dowodów przestępstwa przed ich zniszczeniem, utratą lub zniekształceniem (np. przeprowadzenie oględzin miejsca zdarzenia, pobranie próbek krwi od osoby podejrzanej, przeszukanie).
Uzgodnienie obejmuje nie tylko karę, lecz także ewentualne środki karne lub inne środki przewidziane w ustawie karnej, a także może objąć rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu.
Skazanie bez rozprawy na podstawie art. 335 § 2 kpk
Odrębny tryb przewiduje art. 335 § 2 kpk. Zgodnie z tym przepisem, prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym środków, jeżeli:
-
czyn zarzucany oskarżonemu jest występkiem (tj. przestępstwem, którego dolna granica ustawowego zagrożenia karą jest niższa niż trzy lata);
-
okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości;
-
oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami;
-
wobec oskarżonego istnieje tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna (tj. dotychczasowa postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte pomimo nieprzeprowadzenia rozprawy).
Różnica z trybem przewidzianym w § 1 polega zatem przede wszystkim na tym, że prokurator kieruje wniosek o skazanie bez rozprawy obok aktu oskarżenia, a nie zamiast niego; ponadto, nie jest wymagane przyznanie się oskarżonego do winy. Wystarczy, że depozycje oskarżonego nie będą sprzeczne ze zgromadzonym materiałem dowodowym.
Podobnie jak w przypadku skazania bez rozprawy na podstawie § 1, wniosek prokuratora zawiera uzgodnioną z oskarżonym karę lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek.
Należy pamiętać, że jeżeli oskarżony nie jest pewny, czy ugoda z prokuratorem jest dla niego korzystna, na prawo do przejrzenia akt sprawy.
Skazanie w na podstawie art. 335 kpk następuje w formie wyroku sądu, wydanego po przeprowadzeniu posiedzenia w tym przedmiocie. O posiedzeniu należy poinformować oskarżonego i jego obrońcę a także pokrzywdzonego. Ich udział w posiedzeniu nie jest obowiązkowy, chyba że prezes sądu lub sąd tak zarządzi.
Czy sąd musi uwzględnić wniosek prokuratora o skazanie bez rozprawy?
Sąd nie może samodzielnie dokonywać zmian w zaproponowanym przez prokuratora rozstrzygnięciu, uzgodnionym z oskarżonym. Nie oznacza to jednak, że sąd jest całkowicie pozbawiony możliwości wpływu na treść wyroku, a jego rola sprowadza się do zatwierdzenia wniosku prokuratora.
Artykuł 343 kpk przewiduje dodatkowe przesłanki, od których spełnienia może być uzależnione uwzględnienie wniosku o skazanie bez rozprawy.
Przede wszystkim, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia pokrzywdzonemu za doznaną krzywdę.
Kolejnym warunkiem jest brak sprzeciwu ze strony pokrzywdzonego, prawidłowo powiadomionego o terminie posiedzenia. Należy przy tym pamiętać, że brak sprzeciwu nie jest równoznaczny z obowiązkiem wyrażenia zgody przez pokrzywdzonego – wystarczy, że pokrzywdzony nie będzie oponował przeciwko uwzględnieniu przez sąd wniosku.
Ponadto, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od dokonania w nim przez prokuratora wskazanej przez siebie zmiany. Zmiana ta musi zostać zaakceptowana przez oskarżonego.
W razie niewypełnienia powyższych warunków, sąd zwraca wniosek prokuratorowi. Zwrot wniosku na tej podstawie nie wyklucza możliwości ponownego wystąpienia z wnioskiem o skazanie bez rozprawy w przyszłości.
Inaczej wygląda sytuacja, jeżeli sąd zwrócić wniosek dlatego, że uzna go za bezzasadny. Wówczas, jeżeli wniosek zastępował akt oskarżenia (art. 335 § 1 kpk) sąd zwraca sprawę prokuratorowi; natomiast jeżeli wniosek złożony był obok aktu oskarżenia (art. 335 § 2 kpk), sprawa rozpoznawana jest na zasadach ogólnych.
Czy od wyroku wydane w omawianym trybie można się odwołać?
Tak, jednak art. 447 § 5 kpk przewiduje ograniczenia dotyczące podstaw apelacji od wyroku wydanego w trybie skazania bez rozprawy. Zgodnie z powyższym przepisem, apelacji nie można oprzeć na zarzucie błędu w ustaleniach faktycznych, rażącej niewspółmierności kary, ani na zarzutach związanych z treścią porozumienia zawartego pomiędzy prokuratorem a oskarżonym.